تحلیل بنیادی گروه پتروشیمی (محصولات شیمیایی – بخش اول)

فعالیت شرکت‌های پتروشیمی در کشور ما به طور گسترده پیش از انقلاب اسلامی و در سال ۱۳۴۲ آغاز شد. در آن زمان کمتر کسی فکر می‌کرد که گستره فعالیت این شرکت‌ها به قدری زیاد شود که تصور اقتصاد کشور (و حتی دنیا) بدون این صنعت غیر ممکن باشد. کشور ما با توجه به ذخایر عظیم نفت و گاز یکی از مهمترین کشورهای جهان در این حوزه به شمار می‌رود. برای درک اهمیت صنعت پتروشیمی همین بس که بدانیم کشور ایران از نظر ذخایر نفتی پس از ونزوئلا و عربستان در رتبه سوم دنیا و از نظر ذخایر گاز پس از روسیه در رتبه دوم دنیا قرار گرفته است. در این مقاله به معرفی و تحلیل بنیادی گروه پتروشیمی می‌پردازیم…

بسیاری از کشورهای دنیا اعم از کشورهای حاشیه خلیج فارس با تکیه به همین منابع به پیشرفت فوق‌العاده‌ای دست یافته‌اند. در کشور ما نیز دسترسی آسان و ارزان به ذخایر نفت و گاز به عنوان خوراک اولیه صنایع شیمیایی و پتروشیمی، می‌تواند ظرفیت فوق‌العاده‌ای‌ برای رشد اقتصادی، افزایش تولید و اشتغال و نهایتا توسعه کشور فراهم کند. در حال حاضر صنعت پتروشیمی حدود ۳۰% از حجم اقتصاد کشور را شامل می‌شود که این موضوع نشان‌دهنده اهمیت استراتژیک این صنعت از نظر تأمین درآمدهای ارزی و ریالی، ایجاد اشتغال و به طور کلی تأثیرگذاری بر چرخه اقتصادی کشور می‌باشد.

صنعت پتروشیمی در بورس

با گسترش صنایع پتروشیمی و تلاش دولت برای خصوصی‌سازی در سال‌های اخیر، شرکت‌های زیادی از این حوزه در بورس اوراق بهادار پذیرش شده‌اند. در حال حاضر به صورت کلی نماد ۲۸ شرکت پتروشیمی بر روی تابلوهای مختلف بورس و فرابورس ثبت شده و معاملات آن‌ها در بازار سرمایه انجام می‌شود. از این تعداد معاملات ۸ نماد در بورس، ۴ نماد در بازارهای اول و دوم فرابورس، ۱۲ نماد در تابلوی زرد فرابورس و ۲ نماد نیز در تابلوی نارنجی فرابورس صورت می‌گیرد.

توجه کنید که شرکت‌های سرمایه‌گذاری (هلدینگ‌ها) مثل پارسان، تاپیکو و … در این ۲۸ نماد لحاظ نشده و به صورت جداگانه بررسی خواهند شد. در این مقاله به صورت مفصل در مورد وضعیت شرکت‌های این گروه، سودآوری و حاشیه سود، عوامل تأثیرگذار بر این صنعت، معرفی محصولات و بازارهای هدف و … خواهیم پرداخت.

در جدول زیر فهرست شرکت‌های پتروشیمی پذیرفته شده در بورس را مشاهده می‌کنید. در این جدول به ترتیب نماد بورسی و نام شرکت عنوان شده است. حرف B در مقابل تعداد سهام به معنای میلیارد است. برای مثال پتروشیمی زاگرس ۲/۴ میلیارد برگه سهم و پتروشیمی اصفهان ۰/۳ میلیارد برگه سهم (یا ۳۰۰ میلیون برگه سهم) دارند. اطلاعات قیمت پایانی و ارزش بازار مربوط به پایان روز معاملاتی چهارشنبه ۲ بهمن ۱۳۹۸ در نظر گرفته شده است.

همان طور که مشخص است پتروشیمی مارون با حدود ۴۲ هزار میلیارد تومان (۱۸% از کل صنعت) و پتروشیمی پارس با حدود ۳۷ هزار میلیارد تومان (نزدیک به ۱۶% از کل صنعت) بیشترین ارزش را در میان سایر شرکت‌های پتروشیمی پذیرفته شده در بورس دارند. پتروشیمی گلستان نیز با حدود ۹۸ میلیارد تومن ارزش بازار کوچکترین عضو این گروه است. مجموع ارزش بازار این ۲۸ شرکت بیش از ۲۴۳ هزار میلیارد تومن می‌باشد. در ادامه بیشتر با این شرکت‌ها آشنا خواهیم شد…

توجه کنید که جدول زیر تنها مربوط به اطلاعات نمادها در پایان روز معاملاتی چهارشنبه ۲ بهمن ۹۸ می‌باشد. 

مواد اولیه یا همان خوراک گروه پتروشیمی چه چیزهای هستند ؟!

همان‌طور که احتمالا می‌دانید صنعت پتروشیمی وابستگی کاملی به مواد اولیه نفتی و همچنین گاز طبیعی دارد. نفت خام و گاز طبیعی به عنوان مواد اولیه تولید سوخت‌های مختلف از جمله بنزین و گازوئیل، مواد پلیمری، کودهای شیمیایی، مواد شوینده، رنگ‌ها و حتی مواد دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرند. به طوری که تصور جهان بدون فراورده‌های نفتی غیر ممکن است! لذا لازم است که به طور مختصر با اجزای مختلف  نفت خام و گاز طبیعی آشنا شویم:

• نفت خام : شامل ترکیبات سبک و سنگین کربن و هیدروژن است که به آن‌ها هیدروکربن می‌گویند. این ترکیبات شامل هیدروکربن‌های زنجیره‌ای اشباع (آلکان‌‌ها یا پارافین‌ها) مثل متان و اتان، هیدروکربن‌های حلقوی اشباع (نفتن‌ها) و ترکیبات دارای حلقه بنزنی (آروماتیک) هستند.
• گاز طبیعی : معمولا به همراه نفت خام در لایه‌های زیرین زمین وجود دارد. عمدتا از متان تشکیل شده و شامل گازهای سنگین‌تری مثل اتان و پروپان نیز هست. گاز طبیعی را می‌توان از تقطیر نفت خام در دماهای کمتر از ۲۰۰ درجه سانتیگراد نیز به دست آورد، اما عمدتا به صورت مستقیم از میدان‌های گازی استخراج می‌شود.

شرکت‌های پتروشیمی معمولا از خوراک گاز طبیعی و یا قسمت‌ها (برش‌ها)ی مختلف نفت خام استفاده کرده و آن‌ها را با انواع فرایندهای پیچیده به محصولات متعدد و متنوعی تبدیل می‌کنند.

تنوع محصولات در گروه پتروشیمی

همان‌طور که گفته شد محصولات پتروشیمی از مواد اولیه هیدروکربنی یعنی نفت خام و گاز طبیعی ساخته می‌شوند. فرایندهای مختلف و عمدتا پیچیده‌ای در تولید و ساخت این محصولات استفاده می‌شود، اما نهایتا آن‌ها را می‌توان به ۵ گروه اصلی اُلفین‌ها و سوخت، پلیمرها، محصولات آروماتیک، آمونیاک و اوره، متانول تقسیم کرد. لازم به ذکر است که در کشور ما تعدادی از مجتمع‌های پتروشیمی محصولات جانبی تولید می‌کنند که در هیچ یک از این ۵ گروه جای نمی‌گیرند. گروه آخر یا ششم شامل این محصولات جانبی خواهد بود.

در ادامه به صورت مختصر به توضیح این شش گروه از محصولات می‌پردازیم.

۱- الفین و سوخت:

این گروه عمدتا شامل سوخت‌های گازی مثل اتان و پروپان است. شاید بتوان اتیلن را مهمترین عضو خانواده اُلفین‌ها دانست. انواع اتیلن گلایکول‌ها، سوخت LNG و برش‌هایی از نفت خام را نیز می‌توان در این دسته قرار داد. معمولا از این مواد به عنوان سوخت و یا ماده اولیه تولید ترکیبات شیمیایی و پلیمری پیچیده‌تر استفاده می‌شود.

۲- انواع پلیمر:

تعدادی از مجتمع‌های پتروشیمی پس از دریافت محصولات و مشتقات نفتی از سایر پتروشیمی‌ها اقدام به تولید انواع پلیمرها می‌نمایند. پلیمرها (یا پلاستیک‌ها) انواع بسیاری از جمله پلی‌اتیل‌های سبک و سنگین، پلی‌پروپیلن، PVC، ABS و … دارند. احتمالا شما هم در زندگی روزمره نام برخی از این محصولات مثل پلی‌اتیلن یا پی‌وی‌سی را شنیده‌اید!

۳- محصولات آرومیاتیک:

آروماتیک‌ها شاخه‌ای از محصولات پتروشیمی هستند که در ترکیب شیمیایی آن‌ها حلقه بنزنی وجود دارد. انواع زایلن‌ها، استایرن، تولوئن و اتیل بنزن را می‌توان مهمترین محصولات این گروه نامید. از آروماتیک‌ها در تولید رنگ، انواع شوینده‌های شیمیایی و همچنین الیاف مصنوعی استفاده می‌شود.

۴- آمونیاک و اوره:

یکی از مهمترین و عمده‌ترین محصولات صنعت پتروشیمی در کشور ما آمونیاک و اوره است. از آمونیاک و اوره به طور عمده در تولید کودهای شیمیایی به عنوان منبع غنی از نیتروژن استفاده می‌شود. کاربرد دیگر آن به عنوان ماده خام در تولید بعضی از محصولات شیمیایی مانند چسب‌ها است. در سال‌های اخیر تولید عمده این مواد کمک شایانی به صنایع کشاورزی کرده است. چندین طرح و پروژه‌ بزرگ نیز برای راه‌اندازی و احداث مجتمع‌های تولید اوره و آمونیاک در کشور ما در حال اجرا و بهره‌برداری است.

۵- متانول:

که آن را به عنوان الکل چوب یا الکل صنعتی نیز می‌شناسیم. کاربرد عمده متانول در تولید ضد یخ، حلال مواد شیمیایی و همچنین سوخت است. در کشور ما چندین مجتمع بزرگ پتروشیمی وظیفه تولید این ماده مهم را بر عهده دارند. عمده تولیدات متانول ایران به سایر کشورها به خصوص چین صادر می‌شود.

۶- سایر:

در کنار محصولاتی که توضیح داده شد، تعدادی از مواد شیمیایی همچون گوگرد، اسید سیتریک، سود سوزآور، هیدروژن و آرگون و… نیز به عنوان محصول جانبی صنایع پتروشیمی تولید می‌گردد. این مواد نیز هر یک به نوبه خود کاربردهای گونانی در صنایع مختلف دارند. برای نمونه سود سوزآور در صنایع بسیاری از جمله تولید انواع رنگ، کاغذ و کارتن، چرم و نساجی، باتری، انواع شوینده و… کاربرد دارد.

در جدول زیر به بررسی محصولات تولیدی در شرکت‌های پتروشیمی پذیرفته شده در بورس پرداخته‌ایم. همان‌طور که مشاهده می‌شود معمولا این شرکت‌ها به دلیل دسترسی راحت به مواد اولیه و فرایندهای خاص مورد استفاده، به تولید چندین محصول از گروه‌های فوق می‌پردازند.

توجه کنید که جدول زیر تنها مربوط به اطلاعات صورت‌های مالی منتهی به سال ۹۷ می‌باشد. 

بررسی عملکرد و تحلیل بنیادی گروه پتروشیمی

جدول زیر میزان سود سازی هر یک از شرکت‌های پتروشیمی فعال در بورس در ۵ سال اخیر به همراه حاشیه سود آن‌ها را نمایش می‌دهد. از ۲۸ شرکت فعال ۱۷ شرکت سودسازی مناسبی داشته‌اند، دو شرکت پتروشیمی آبادان و پتروشیمی فارابی زیان‌ده بوده و ۹ شرکت نیز هنوز به بهره‌برداری کامل نرسیده‌اند (که در برابر حاشیه سود خط تیره قرار دارد.) پتروشیمی خارک با ۵۴ درصد، پتروشیمی پارس با ۵۲% و پتروشیمی خراسان با ۵۱% بیشترین میانگین حاشیه سود خالص ۵ ساله را در گروه پتروشیمی داشته‌اند.

میزان فروش داخلی و صادراتی شرکت‌های گروه پتروشیمی

یکی از مهمترین مباحث در تحلیل بنیادی شرکت‌ها میزان فروش داخلی و فروش صادراتی آن‌هاست. صنعت پتروشیمی نقش بسزایی در صادرات محصولات و ایجاد درآمد ارزی در کشور ما دارد. در این میان میزان فروش صادراتی چند شرکت همچون پتروشیمی زاگرس، پتروشیمی خارک و پتروشیمی پردیس بیش از ۹۰% از کل تولید است. در این میان پتروشیمی پارس با ۱۰۰% فروش داخلی، تمام محصولات خود را در سال ۹۷ در بازار داخلی کشور عرضه کرده است. شرکت‌هایی که در مقابل آن‌ها خط تیره قرار گرفته هنوز به بهره‌برداری کامل نرسیده‌اند.

توجه کنید که جدول زیر تنها مربوط به اطلاعات صورت‌های مالی منتهی به سال ۹۷ می‌باشد.

عوامل موثر بر قیمت سهام

در مقاله عوامل “معرفی عوامل کلان موثر در تحلیل بنیادی” در مورد عوامل کلی سیاسی و اقتصادی تأثیر گذار بر بازار سهام و صنایع مختلف صحبت کردیم.

اما در ادامه این مقاله قصد داریم به طور خاص‌تر به بررسی عوامل بنیادی تأثیرگذار بر تحلیل بنیادی گروه پتروشیمی بپردازیم…

قیمت جهانی نفت

اولین عامل تأثیرگذار بر سودآوری شرکت‌های پتروشیمی قیمت جهانی نفت است. معمولا افزایش قیمت جهانی نفت منجر به افزایش قیمت محصولات پتروشیمی شده و در نتیجه سود‌آوری این شرکت‌ها نیز افزایش می‌یابد. توجه کنید که صرفا تغییرات قیمت نفت را نمی‌توان اساس تصمیم‌گیری برای خرید و فروش سهام این گروه در نظر گرفت. بلکه می‌بایست تأثیرات این تغییر قیمت‌ها بر روی روند قیمت محصولاتی چون متانول، اوره و … بررسی شده و در تحلیل‌های بنیادی لحاظ شود.

نرخ خوراک و تأمین کافی آن

مورد مهم و موثر دیگر تغییرات نرخ خوراک و نحوه دسترسی به این مواد اولیه است. عمده بهای تمام شده محصولات پتروشیمی ناشی از نرخ و میزان خوراک دریافتی آن‌هاست. لذا هر چقدر نرخ خوراک کمتر بوده و دسترسی به آن راحت‌تر باشد، بهای تمام شده محصولات کاهش یافته و سودآوری شرکت‌های پتروشیمی افزایش می‌یابد. به طور متوسط بهای تمام شده محصولات پتروشیمی در خاور میانه کمتر از ۳۰% این عدد در کشورهای اروپایی است. این موضوع مزیت رقابتی مناسبی را برای کشورهای حوزه خلیج فارس ایجاد کرده است. در حال حاضر قیمت‌گذاری نرخ خوراک با توجه به فرمولی ارائه شده و به نوعی میانگین قیمت‌های داخلی و بازارهای صادراتی  است.

در مورد نحوه تأمین خوراک و دسترسی به آن، باید در نظر داشت که هر چقدر هم که بهای مواد اولیه پایین باشد، اما اگر به طور منظم و مناسب این مواد در دسترس خطوط تولید قرار نگیرد، می‌تواند باعث کاهش ظرفیت تولید شرکت شود. در سال‌های اخیر معمولا در فصل سرما مشکلاتی هر چند کم، بابت تأمین خوراک گازی برخی از واحدهای پتروشیمی وجود داشته است.

میزان فروش داخلی و صادرات

در بخش‌های قبلی این مقاله به بررسی میزان فروش داخلی و صادراتی شرکت‌های پتروشیمی در صورت‌های مالی منتهی به سال ۹۷ پرداختیم. دیدیم که پتروشیمی‌های زاگرس، خارک، فن‌آوران و … عمده محصولات خود را در بازارهای صادراتی به فروش می‌رسانند و پتروشیمی‌های پارس، مارون و آبادان بیشتر از فروش داخلی بهره می‌گیرند. نحوه قیمت‌گذاری در بازارهای داخلی و صادراتی کاملا متفاوت است.

در بازارهای داخلی معمولا نرخ‌ها به صورت دستوری توسط مراجع خاصی تهیه و ابلاغ می‌شوند. در این صورت افزایش نرخ‌های مصوب می‌تواند منجر به افزایش درآمد این شرکت‌ها شود. اما در بازارهای صادراتی قیمت‌ها معمولا به صورت رقابتی و در بازار آزاد مشخص می‌شوند. لذا دنبال کردن نرخ جهانی محصولات و پیش‌بینی روند قیمتی آن‌ها برای این دسته از شرکت‌ها ضروری است.

نرخ ارز

کشور ما در سال‌های اخیر همواره با نوسانات جدی نرخ ارز مواجه بوده است. این نوسانات معمولا به دنبال افزایش ریسک‌های سیاسی و بین‌المللی ایجاد شده و به صورت مقطعی باعث جهش نرخ‌های فروش سهام گروه پتروشیمی می‌شود. معمولا پتروشیمی‌های که محصولات خود را در بازارهای صادراتی به فروش می‌رسانند در ابتدا دچار رشد قیمت شده و پتروشیمی‌های با فروش داخلی پس از دریافت مجوز افزایش نرخ رشد می‌کنند.

توجه کنید که افزایش نرخ ارز هر چند که در کوتاه مدت می‌تواند باعث رونق گروه پتروشیمی شود، اما در  بلند مدت با افزایش هزینه‌های مالی و به تعویق افتادن طرح‌های توسعه به دلیل عدم وجود منابع ارزی لازم، چشم‌انداز مناسبی را برای این صنابع ایجاد نخواهد کرد.

برنامه‌های توسعه

در کشور ما با توجه به ظرفیت‌های موجود در صنایع پتروشیمی برنامه‌ها توسعه بسیاری برای واحدهای پتروشیمی در نظر گرفته شده است. بهره‌برداری از این طرح‌ها می‌تواند باعث افزایش ظرفیت تولید، تولید محصولات جدید و مشارکت با شرکت‌های خارجی شود. نهایتا این موارد باعث افزایش درآمد و حاشیه سود شده و منافع آن متعلق به سهامداران خواهد بود.

تحریم‌های اقتصادی و بحران‌های اقتصادی جهان

به طور کلی بحران‌های جهانی در سطح کلان، همانند آن چه در سال ۲۰۰۸ میلادی رخ داد، باعث کاهش تقاضا در کالاهای اساسی مثل نفت شده و به تبع آن کاهش قیمت محصولات پتروشیمی را به همراه خواهد داشت. هر چند که با توجه به شرایط خاص کشور ما، در صورت تحلیل درست و شناسایی فرصت‌های سرمایه‌گذاری مناسب، می‌توان این موارد را به راحتی مدیریت کرده و حتی در چنین شرایطی به سودهای مناسبی هم رسید.

مورد دیگر بحث تحریم‌های اقتصادی است که همواره در سال‌های اخیر در کشور ما وجود داشته و مشکلاتی را ایجاد کرده است. این تحریم‌ها می‌توانند با کاهش میزان فروش صادراتی برخی از شرکت‌های پتروشیمی همراه باشند. اگر چه دور زدن این تحریم‌ها تا حدودی راه حل بسیاری از مشکلات بوده است. در بسیاری از موارد علی‌رغم وجود تحریم‌ها، فروش‌های مناسبی در شرکت‌های این گروه رغم خورده و آثار تحریم‌ها به نوعی پیش خور شده است.

چکیده مطلب:

در این مقاله در بخش اول گروه محصولات شیمیایی، به معرفی شرکت‌های پتروشیمی پرداختیم. به طور کلی با توجه به سیاست‌های کلان اقتصادی و سیاسی کشور، صنعت پتروشیمی از مهمترین صنایع کشور در حوزه ارزآوری و ایجاد اشتغال است. سرمایه‌گذاری در این گروه به دلیل حجم بازار گسترده و حمایت‌های مختلف از آن، ریسک نسبتا کمتری نسبت به گروه‌های کوچکتر بازار دارد. هر چند که به دلیل بزرگ بودن مقیاس این شرکت‌ها، نمی‌توان انتظار بازدهی‌های شگفت‌انگیز در کوتاه مدت را داشت. شرکت‌های این گروه معمولا به دوره بلوغ خود رسیده‌اند و در دسته سهام ارزشی (DPS محور) قرار می‌گیرند. معمولا بیشتر سود ایجاد شده در شرکت‌های پتروشیمی میان سهامدارن آن‌ها تقسیم می‌شود. لذا سرمایه‌گذاری در این گروه برای افراد با درجه ریسک‌پذیری کمتر و سرمایه‌های زیاد توصیه می‌شود.

به جز پتروشیمی‌های پذیرفته شده در بورس، تعداد زیادی پتروشیمی فعال در کشور وجود دارند که هنوز در بازار سرمایه پذیرفته و عرضه نشده‌اند. پتروشیمی‌های کاویان، بیدبلند، بندر امام، هنگام، شهید تندگویان، دماوند، ایلام، مروارید و… از این جمله‌اند که ان‌شاالله در آینده و با توجه به سیاست‌های خصوصی‌سازی در کشور، شاهد عرضه اولیه آن‌ها در بازار سرمایه‌ خواهیم بود.